The Gluten Summit 2014

The gluten summit jest zbiorem opinii 29 ekspertów oraz naukowców odnośnie wpływu glutenu na zdrowie człowieka. Poniżej prezentuję niektóre dane z summitu.

Od dr Umberto Volt, który wraz z prof. Schuppan w 1997 roku stworzyli do dziś używany test na przeciwciała skierowane wobec transglutaminazy. Negatywny wynik testu nie oznacza wbrew pozorom, że pacjent jest wolny od celiakii.  Doktor dzieli się spostrzeżeniami zebranymi na podstawie lat praktyki. Dość ciekawym zagadnieniem poruszanym przy celiakii oraz nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (ang. non-coeliac gluten sensitivity, NCGS) jest "zamglony umysł" charakteryzujący się problemami przy koncentracji oraz myśleniu. Problem pojawiający się u części pacjentów głównie cierpiących na NCGS.

W przypadku NCGS dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu glutenu pojawiają się w ciągu od kilku godzin (4-6 h) do kilku dni i zanikają dosyć szybko po usunięciu glutenu z diety. W przypadku uczulenia na pszenicę reakcja alergiczna pojawia się bardzo szybko - zazwyczaj w ciągu 5-10 minut. Problem jest stosunkowo poważny gdyż liczba ludzi chorych na NCGS szacowana jest na 6%.  Ciekawością jest, że wśród 16-25% populacji chorych na zespół jelita nadrażliwego (ang. Irritable bowel syndrom, IBS) nietolerancja na gluten występuje u 28-30% z nich, natomiast 50% chorych na NCGS choruje także na IBS. Wśród obu grup ludzi dietą korzystną do zastosowania jest dieta wolna od składników FODMAP (fermentujących cukrów oraz polioli).

W porównaniu do celiakii nietolerancja glutenu nie jest chorobą autoimmunologiczną. Mimo tego podnosi ona procesy zapalne w organizmie oraz stymuluje syntezę limfocytów śródnabłonkowych. Niektóre choroby współwystępują przy NGCS. Często obserwuje się rozwój anemii wywołanej niedoborem żelaza, kwasu foliowego lub kobalaminy spowodowanej zaburzoną sorpcją tych składników. Dużym problemem jest osteopenia występująca u około 40% u chorych na NCGS gdyż u części pacjentów z niedoborem witaminy D leczenie suplementami zawierającymi wapń prowadzi często do negatywnych efektów. Chorobami towarzyszącymi NCGS prócz IBS są nietolerancje pokarmowe; nietolerancja na laktozę, fruktozę oraz alergia na nikiel (kukurydza może zaostrzać objawy) objawiająca się wypryskiem (choroba skóry) oraz bólami brzucha. Dalszymi chorobami, mniej związanymi z NCGS są łysienie plackowate oraz choroby autoimmunologiczne; zapalenie tarczycy oraz błony śluzowej żołądka.

Dr Volt wskazuje na znaczny udział podłoża genetycznego w patogenezie rozwoju celiakii oraz NGCS. Na rozwój tych chorób duży wpływ mają geny kodujące ludzkie antygeny leukocytów (ang. human leukocyte antigens, HLA), które dzielą się na klasę I oraz II. Białka HLA znajdują się na powierzchniach komórek a ich celem jest rozpoznawanie białek obcych przez limfocyty T. Podatność na rozwój choroby znacznie wzrasta gdy antygeny białek HLA-II, które powinny znajdować się wyłącznie w makrofagach, monocytach, nabłonkowych komórkach dendrytycznych, limfocytach B oraz aktywowanych limfocytach B pojawią się w komórkach nukleotydowych (np. tarczycy, trzustki). Powód ich pojawienia się może być różny np. dieta zawierająca lektyny.

HLA prócz klas (I i II) różnią się także rodzajami białek. Przynajmniej jeden z HLA klasy II zawierające białka DQ-2 lub DQ8 występuje u 93-95% chorych na celiakię oraz 45-50% chorych na NCGS. Natomiast 30% populacji posiada jeden z tych genów. Podatność genetyczna odgrywa więc bardzo ważną rolę w rozwoju chorób autoimmunologicznych. W przypadku zdiagnozowania choroby u pacjenta należy przebadać najbliższą rodzinę.

Ciekawością jest przeciwny efekt kliniczny zastosowania diety bezglutenowej w obu tych chorobach. Przy NCGS dochodzi do spadku masy ciała, natomiast przy celiakii dochodzi do jej wzrostu. Przy celiakii dochodzi do atrofii kosmków jelitowych, które odbudowują się w czasie 6-12 miesięcy po wyłączeniu glutenu z diety. Poprawa stanu jelit umożliwia wzrost sorpcji składników odżywczych, w tym energii dla organizmu co obserwujemy wzrostem masy ciała. Dieta bezglutenowa nie zawsze musi nieść pozytywny efekt zdrowotny. Jeśli eliminacja glutenu będzie wiązała się z spożywaniem przetworzonych produktów spożywczych zawierających dodatki do żywności symptomy choroby mogą się pogorszyć przez negatywne właściwości tych ostatnich. Przy diecie wolnej od glutenu należy zwrócić uwagę  na produkty naturalne.

W opinii dr. David'a Perlmutter'a eliminacja glutenu z diety może być pierwszym krokiem w prewencji rozwoju chorób układu nerwowego. NCGS związana jest z współwystępowaniem m.in. takich chorób jak bóle głowy, depresja, demencja, dystonia, autyzm, choroby związane z poruszaniem się, schizofrenia. Eliminując zboża i produkty zawierające gluten zmniejszamy udział węglowodanów w diecie oraz podnosimy poziom tłuszczy co w opinii doktora jest dietą najzdrowszą dla człowieka. Nacisk środowiska kształtującego nasze geny w czasie ewolucji człowieka doprowadził do specjalizacji organizmu ludzkiego w metabolizmie składników pochodzących z diety naturalnej, paleolitycznej. Zalecana niska ilość węglowodanów wynika z ich wysoce prozapalnych właściwości np. poprzez procesy glikacji białek czy powstawania wolnych rodników przy wahaniu poziomu cukru we krwi. Niestety dieta bezglutenowa nie jest łatwa w zastosowaniu gdyż nie tylko gluten odpowiada za symptomy choroby trzewnej czy wrażliwości na gluten. Niektóre białka również mogą wykazywać reakcje krzyżową z białkami glutenu. Największą uwagę przyciąga kazeina mleka o czym możecie przeczytać też tutaj.

Gluten wpływa na wydzielanie białka zwiększającego przepuszczalność jelitową. Zonulina odpowiada za 'otwieranie drzwi' w enterocytach poprzez które wylewa się woda do jelit. Wraz z nią wymywane są bakterie do dalszej części przewodu pokarmowego, a toksyny ulegają rozpuszczeniu. Wzrost zonuliny powoduje wzrost przepuszczalności jelitowej. U zdrowego człowieka 'otwarcie' tych drzwi trwa kilka minut, u chorych na NCGS ilość wydzielanej zonuliny jest większa, a owe drzwi otwierane są na dłuższy czas. Przepuszczalność jelitowa prowadzi do wzrostu procesów zapalnych, ryzyka rozwoju choroby autoimmunologicznej oraz nowotworu. W badaniach dowiedziono leczniczych właściwości diet w stosunku do chorób autoimmunologicznych poprzez poprawę stanu jelit.

Na gluten uwagę powinny zwrócić te osoby, które cierpią na powtarzające się bóle głowy. Są jednym z głównych symptomów na który skarżą się ludzie z wrażliwością na gluten i występują u ponad połowy chorych. Wartościowym badaniem diagnozującym wrażliwość na gluten jest eliminacja glutenu na okres 6 tygodni dla sprawdzenia reakcji organizmu. Więcej o bólach głowy i ich powiązaniu z wrażliwością na gluten oraz produkty mleczne możesz przeczytać tutaj.

Kolejną chorobą silnie związana z wrażliwością na gluten jest ataksja związana z uszkodzeniami móżdżku spowodowane atakiem układu immunologicznego na białka transglutaminazy-6 (tTG-6). Białko to buduje układ nerwowy, w tym barierę krew-mózg. Jeśli jesteś wrażliwy na gluten, rozwinięcie przeciwciał skierowanych przeciwko tTG-6 nie jest trudne. A gdy już do tego dojdzie, obiektem ataku może zostać właśnie móżdżek odpowiadający za koordynację ruchową. Uszkodzenie bariery krew-mózg podniesie także procesy zapalne poprzez wzrost jej nieszczelności.

Mimikra molekularna czyli podobieństwo strukturalne między różnymi sekwencjami bądź białkami odpowiadają za reakcje krzyżowe powodujące rozwój chorób autoimmunologicznych np. cukrzycy typu I. Jeśli przeciwciała skierowane przeciwko gliadynie u wrażliwych na gluten można oznaczyć także w płynie rdzeniowym, może dojść do rozwinięcia przeciwciał skierowanych przeciw białkom układu nerwowego. Powiązanie między mimikrą molekularną różnych białek a glutenem i wrażliwością na gluten dokładnie i jasno opisał Loren Cordain w jednej z swych prac.

Nieceliakalna wrażliwość na gluten, a nawet sama celiakia przysparza dużych problemów lekarzom przy diagnozowaniu tych chorób. Aristo Vojdani na temat testów dostarcza informacji, które mogą być zaskoczeniem dla niektórych... Często dla diagnozowania nietolerancji pokarmowych wykorzystuje się testy skórne mimo tego że 40% wyników jest fałszywych, a badania wykonane na podstawie krwi są wiarygodniejsze. Fałszywie pozytywną nietolerancję na dany produkt może wynikać z reakcji skórnej na składniki mieszanki nakładanej na skórę (aceton, alkohol ekstraktu). Wiarygodny wynik uzyskamy gdy poza IgE zbadamy także IgG, IgM oraz IgA. Same ekstrakty wykorzystywane przy testach skórnych wykonywane są z produktów spożywczych surowych podczas gdy dieta współczesnego człowieka oparta jest głównie o produkty przetworzone termicznie gdzie dochodzi do zmian w właściwości składników odżywczych przez co obserwuje się różnice w osobniczej reakcji na produkty surowe i przetworzone. Same dodatki do żywności mogą powodować że będziemy reagować alergią na dany produkt błędnie myśląc że to on jest za to odpowiedzialny. W momencie stwierdzenia reakcji na dany produkt warto spróbować go z produkcji ekologicznej. Substancje A, B i C mogą nie powodować reakcji z strony układu odpornościowego gdy będzie podatny na ich działanie oddzielnie podczas gdy może reagować w przypadku ich jednoczesnego podania A+B+C.

Pewna grupa ludzi twierdzi, że usunięcie glutenu z diety oraz ponowne jego wprowadzenie może doprowadzić do rozwoju celiakii... Silna reakcja organizmu na gluten po ponownym jego wprowadzeniu do diety ("gluten challenge") wynika z 100-120-krotnie silniejszej odpowiedzi układu odpornościowego z względu na pamięć limfocytów B. Jednym słowem, nadmierna reakcja na gluten występowała wcześniej. Z tego powodu niektórzy lekarze nie zalecają w ogóle by wystawiać gluten na próbę po jego wyeliminowaniu. Jeśli jesteś uczulony - stosujesz dietę eliminacyjną. Dieta rotacyjna może mocno zaszkodzić tym bardziej że choroby wynikające z ekspozycji na gluten mogą rozwijać się bezobjawowo w tym bez obserwowanych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Prawie wszyscy (90%) cierpiących na choroby OUN spowodowane glutenem nie wykazują objawów jelitowych. Duża część ludzi nieświadomie spożywa gluten doprowadzając do rozwoju choroby która w efekcie jest błędnie leczona. Oto lista testów jakie immunolog Vojdani zaleca by wykonać pod względem choroby autoimmunologicznej:

• Test na przeciwciała jądrowe,
• Czynnik reumatoidalny,
• Przeciwciała anty-dsDNA,
• oraz kompleksowy test immunologiczny

Najbardziej zainteresował mnie dr Michael Marsch od którego nazwiska określa się etapy zniszczenia kosmków jelitowych w CD. Dość niedawno doktor Alessio Fassano zaproponował zespół nieszczelności jelita jako 3 niezbędny czynnik dla rozwoju choroby autoimmunologicznej (ang. AD). Dr Marsch się z tym nie zgadza i podaje ciekawe argumenty za tym:

• Przepuszczalność jelitowa może rozwinąć się w wyniku AD np. poprzez procesy zapalne czy zniszczenia bariery jelitowej,
• Przepuszczalność jelitowa może mieć podłoże genetyczne.

Doktor Marsch wraz z dr. Richard'em McDonell'em wykonali biopsję u rodziny osób chorych na celiakię. Biopsja dała wynik normalny, podczas gdy tkanka nabłonkowa jelit była wypełniona limfocytami a badani nie mieli zwiększonej przepuszczalności jelitowej. Niestety nie dowiemy się póki co więcej na ten temat, a może Alessio Fassano się myli? W chwili obecnej nikt nie podjął się dalszych badań w tej kwestii.

Zwrócono uwagę na błędy lekarskie popełniane przez pacjentach z CD tj. braku zwracania uwagi na blaszkę właściwą jelita czyli miejscu w którym dochodzi do aktywacji limfocytów T wobec glutenu.

Na koniec ciekawostka z 25-letniej praktyki doktora: Piwo angielskie nie prowadziło do pojawiania się objawów u pacjentów CD. Brakuje badań stwierdzających, że piwo takie może wykazywać szkodliwe działanie dla nich.