Błonnik - podział, funkcje, spożycie

Błonnik pokarmowy, zwany poprawnie włóknem pokarmowym jest grupą związków o charakterze polisacharydowym (węglowodany roślinne) i niepolisacharydowym (gumy, ligniny) ^[4].

Można podzielić je na częściowo lub całkowicie rozpuszczalne w wodzie (które są częściowo przyswajalne przez organizm człowieka (~2 kcal/g)), a produkty ich bakteryjnego rozkładu wykorzystywane są w metabolizmie organizmu. Należą tu stachioza, rafinoza, werbaskoza, melezytoza, pektyny, tzw. skrobia oporna, inulina, beta-glukany, gumy, śluzy roślinne oraz hemiceluloza*) oraz na nierozpuszczalne (nieprzyswajalne przez organizm ludzki, tzw. włókno surowe do którego zalicza się skrobię oporną niedostępną dla enzymów trawiennych, celulozę, hemicelulozę* oraz ligninę)^{[4 wraz z modyfikacją własną]}.
* Hemiceluloza obojętna (o wysokim i niskim stopniu rozpuszczenia) jest rozpuszczalna, natomiast hemiceluloza ekstrahowana z roztworów kwaśnych jest nierozpuszczalna.

Funkcji pozytywnych jakie spełnia włókno pokarmowe jest dużo, dotyczą one głównie błonnika rozpuszczalnego. Wpływa on w dużym stopniu na funkcjonowanie przewodu pokarmowego (w tym mikrobiom), moduluje profil lipidowy krwi, glikemię, działa przeciwzapalnie poprzez kwasy organiczne powstające z jego mikrobiologicznego rozkładu oraz redukuje biodostępność substancji toksyczny z pożywienia, np. metali ciężkich. Ponadto zwiększone spożycie włókna rozpuszczalnego zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu (okrężnicy) oraz tzw. uchyłku (jelita cienkiego i grubego) ^[1,3-6,8,10]. Carrera-Bastos i wsp. ^[1] twierdzą, że wzrost indeksu glikemicznego oraz potencjału insulinotropowego diety spowodowanego zmianą diety (począwszy od Rewolucji neolitycznej)^[9] oraz spadek spożycia niektórych składników, w tym błonnika, jest jedną z przyczyn rozwoju chorób dietozależnych, dotykających kraje zachodnie^[1], a których nie obserwuje się w populacjach tradycyjnych (łowiecko-zbierackich) ^[3,5,9,10].

Błonnik nierozpuszczalny nie wpływa tak znacznie na metabolizm człowieka, a jego działanie, przeciwnie, niektóre są szkodliwe^[5], jak np. zmniejszenie krążącej aktywnej formy witaminy D w krwi^[2], której niedobory na całym świecie obecnie uznawane są za pandemię (zwłaszcza w krajach Europy północnej) ^[7]. Człowiek w całym okresie ewolucji, również w okresie paleolitu, zwanego też starszą epoką kamienia (2,5-2,6 miliona lat temu) dostarczał znacznie wyższe ilości błonnika, głównie rozpuszczalnego pochodzącego z warzyw i owoców^[3,5,10]. W diecie do której ewolucyjne jesteśmy przystosowani błonnik pokarmowy dostarczany był w ilości 150 g/dziennie, gdzie dzienne jego spożycie nie spadało poniżej 70g, a stosunek błonnika rozpuszczalnego do nierozpuszczalnego wynosił 1^[10]. W diecie współczesnej wskutek dużego spożycia produktów zbożowych i zbyt małej ilości spożywanych warzyw i owoców oraz spożycia roślinności z upraw konwencjonalnych (zawierających 3 razy mniej błonnika) wartość ta jest dużo niższa^[10]. Według wielu naukowców zalecenia dotyczące ilości spożycia błonnika są zbyt niskie. Lustig natomiast twierdzi, że organizacje rządowe Ameryki nie zmieniają ich ze względu dla własnych celów ekonomicznych^[6], co wydaje się wielce prawdopodobne, patrząc po historii związanej z żywnością i żywieniem tego kraju^[9] oraz po tym jak polityka żywnościowa jest skierowana na zysk ekonomiczny, również kosztem zdrowia ludzi^[11].

Literatura

1.      Carrera-Bastos P., Fontes-Villalba M., O’Keefe H J., Lindeberg S., Cordain L. 2011. The western diet and lifestyle and diseases of civilization. Research Reports in Clinical Cardiology. 2. 15-35

2.      Batchekir A.J., Compston J.E. 1983. Reduced plasma half-life of radio-labelled 25-hydroxyvitamin D3 in subjects receiving a high-fiber diet. Br J Nutr. 49(2):213-6

3.      Eaton S.B., Cordain L., Sebastian A. 2007. The Ancestral Biomedical Environment. Endothelial Biomedicine. W.C. Aird (Ed). Cambridge University Press. 129-134.

4.      Leszczyńska T. Notatki z wykładów z przedmiotu ‘Podstawy żywienia człowieka’

5.      Lindeberg S. 2010. Food and western disease. Wiley-blackwell

6.      Lustig R. 2009. Wykład pt. “Sugar: The Bitter Truth” (źródło: youtube.com)

7.      Michael F Holick and Tai C Chen. (2008). Vitamin D deficiency: a worldwide problem with health consequences. Am J Clin Nutr April 2008 vol. 87 no. 4 1080S-1086S.

8.      Sikorski Z.E. (red.). 2007. Chemia żywności. Odżywcze i zdrowotne właściwości składników odżywczych. WNT

9.      Taubes G. 2007. Good calories, Bad calories. Anchor.

10.  Wątor P. 2013. Prozdrowotne aspekty diety zbieracko-łowieckiej. Praca inżynierska

11.  Weber K. (ed). Food , Inc. How Industrial Food Is Making Us Sicker, Fatter, and Poorer – And What You Can Do About It. PublickAffairs. A także film na podstawie książki pt. „Food Inc.” (pl. Korporacyjna żywność (2008))